Kritik Minerallerde Arz Güvenliği Endişesi: Küresel Tedarik Zinciri Tehdit Altında

Enerji Dönüşümünün Görünmeyen Riski

Küresel enerji dönüşümünde kilit rol oynayan kritik mineraller, yeni bir jeopolitik kırılganlık dönemini beraberinde getiriyor. İtalyan enerji şirketi Eni’nin Dünya Enerji Görünümü raporuna göre, kobalt, lityum, nikel, manganez ve grafit gibi minerallerin üretiminin birkaç ülkenin kontrolünde olması, tedarik güvenliğini tehlikeye atıyor.

Bu mineraller, pil ve batarya üretiminden yenilenebilir enerji sistemlerine kadar pek çok teknolojinin temelini oluşturuyor. Ancak üretim kaynaklarının sınırlı coğrafyalarda yoğunlaşması, hem ekonomik hem de stratejik riskleri artırıyor.

Üretim Az Sayıda Ülkenin Elinde

Rapora göre, dünya genelinde kobalt rezervlerinin yüzde 50’sinden fazlası Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde bulunuyor. Üretim tarafında da benzer bir tablo var:

• Grafit üretiminin yüzde 78’i Çin’de,

• Kobaltın yüzde 76’sı Demokratik Kongo’da,

• Nikelin yüzde 60’ından fazlası Endonezya’da gerçekleşiyor.

Nadir toprak elementlerinde ise Çin’in belirleyici rolü dikkat çekiyor. Dünyadaki rezervlerin yüzde 40’ı ve üretimin yüzde 69’u Çin’de bulunuyor. Bu durum ülkeyi, kritik minerallerin işlenmesi ve tedarikinde küresel lider konumuna getiriyor.

Arz Güvenliği Zayıflıyor

Küresel kritik mineral üretimi geçen yıl ortalama yüzde 5,5 artış gösterdi. En yüksek artış kobalt üretiminde kaydedilirken, manganez ve nikeldeki düşüş bu yükselişi sınırladı.

Uzmanlar, yalnızca belirli ülkelerin üretimde öne çıkmasının arz güvenliği açısından büyük risk oluşturduğunu vurguluyor. Artan talep, mineral fiyatlarında keskin yükselişlere neden olurken, bu durum enerji dönüşümü süreçlerini de tehdit ediyor.

Çin’in Etkisi ve Jeopolitik Riskler

Türkiye Madenciler Derneği Çevre Koordinatörü Caner Zanbak, Çin’in kritik minerallerdeki hâkimiyetinin küresel bağımlılık yarattığını belirtiyor. Zanbak, Çin’in son 25 yılda madencilik ve işleme teknolojilerinde büyük atılım yaptığını, yeşil enerji tedarik zincirinde belirleyici güç haline geldiğini söyledi.

Zanbak, “Çin’in kritik minerallere yönelik ihracat kısıtlamaları, ABD ve Avrupa gibi büyük ekonomilerde enerji dönüşümünü zorlaştırıyor. Bu, dünya çapında stratejik kırılganlık oluşturuyor” dedi.

Küresel Ekonomiler Yeni Stratejiler Arıyor

Zanbak’a göre, büyük ekonomiler tedarik riskini azaltmak için yeni politikalar geliştiriyor. Ülkeler artık bu kaynaklara sahip bölgelerle doğrudan işbirlikleri kuruyor ve stratejik stoklama programları uyguluyor.

Kobalt, grafit ve nikel dışındaki mineral cevherlerinin belirli ülkelerde yoğunlaşması, bu ülkeleri ABD, Avrupa Birliği, Japonya ve Güney Kore için stratejik ortak haline getiriyor. Ancak siyasi istikrarsızlıklar ve ihracat kısıtlamaları, küresel rekabeti tehdit ediyor.

“Yeni Ticaret Savaşları Yaklaşıyor”

Caner Zanbak, kritik ham madde tedarikinde yaşanan dengesizliklerin önümüzdeki 3–5 yıl içinde büyük ticaret gerilimlerine yol açabileceğini ifade etti. “Ham madde tedarikindeki belirsizlik, enerji depolama, yeşil enerji üretimi ve ileri teknoloji ürünlerinde sapmalara neden olacak” değerlendirmesinde bulundu.

Zanbak, Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerin bu süreçte stratejik planlama yapması gerektiğini vurgulayarak, “Sanayinin ihtiyaç duyduğu ham maddeleri doğru belirlemeli, yerli kaynak geliştirmeye ve tedarik güvenliğine odaklanmalıyız” dedi.

Türkiye İçin Fırsat Penceresi

Zanbak, Türkiye’nin jeolojik çeşitliliği açısından zengin bir ülke olduğuna dikkat çekti. “Hazırlanmakta olan ekonomik gelişme ve ham madde temin eylem planları bir an önce uygulamaya konulmalıdır” çağrısında bulundu.

Uzmanlara göre Türkiye, maden potansiyelini stratejik şekilde değerlendirirse, küresel enerji dönüşümünde hem üretici hem de tedarikçi ülke konumuna gelebilir.